Spis Treści

Epitomy
Spis Treści

Epitomy

Apd. 3.52-54: Zagadka Sfingi. Edyp królem Teb. Jego dalsze losy (mity tebańskie)

[3,52] {3,5,8} Lajosa pochował król Platejczyków Damasistratos, a władzę [w Tebach] objął Kreon, syn Menojkeusa. Za jego panowania na miasto spadło wielkie nieszczęście. Hera zesłała bowiem Sfingę, zrodzoną z Echidny i Tyfona, która miała oblicze kobiety, pierś, łapy i ogon lwa oraz skrzydła ptaka. Nauczywszy się od Muz zagadki, zasiadła na górze Fikion i przedstawiła ją Tebańczykom. [3,53] A brzmiała ona tak. Co to jest: ma jedną nazwę i raz jest trzynogie, raz dwunogie, a raz czteronogie? Istniała przepowiednia, że tylko wtedy Tebańczycy uwolnią się od Sfingi, jeśli rozwiążą zagadkę, dlatego często schodzili się w jedno miejsce i poszukiwali odpowiedzi. Za każdym zaś razem, gdy nie znajdowali [rozwiązania], [Sfinga] porywała jednego z nich i pożerała. [3,54] Wielu już zginęło, a ostatni był syn Kreona, Hajmon. Kreon ogłosił zatem, że ten, kto rozwiąże zagadkę, otrzyma królestwo i żonę Lajosa. Usłyszawszy to, Edyp podał odpowiedź, mówiąc, że rozwiązanie zagadki, którą zadaje Sfinga, [brzmi]: „człowiek”, jest bowiem czteronogi, gdy jako niemowlę porusza się na czterech kończynach, dwunogi, gdy osiąga dojrzałość, a będąc starcem, używa laski jako trzeciej nogi.

bogini prześladowała ród Labdakidów jako opiekunka więzów rodzinnych i małżeńskich, bo – jak wyjaśniał Pejsandros (FGrHist 16 F10) – Lajos zawinił porwaniem Chrysipposa i nie został ukarany za „miłość wbrew prawu” (εἰς τὸν παράνομον ἔρωτα [eis tón paránomon érota]). W polskiej tradycji (wyjątkiem przekłady tragedii Ajschylosa autorstwa Stefana Srebrnego) przyjęło się stworzenie to nazywać Sfinksem, jednak w micie zawsze była ona istotą rodzaju żeńskiego, jak większość potworów zrodzonych z Ziemi. Wedle Hezjoda (Theog. 326) potwór miał na imię Fiks (Φίξ, Φικός [Fíks, Fikós]). Imię Sfingi wywodzono od czasownika σφίγγω ([sfíngo] ‒ ‘ściskać’).

ponieważ Plateje leżały na południe od Teb i w pobliżu Kithajronu, taka wersja miała zapewne związek z lokalizowaniem spotkania Edypa z ojcem na drodze z Kithajronu (zob. poprzedni przypis).

człowieka.

w oryginale dosłownie mowa o stopach (pars pro toto). Najobszerniejszą wersję zagadki przytoczył Athenajos (10,83 [455e]; zob. AP 14,64 [anonim]), a w podobnej formie znana jest z wielu innych kultur.

inaczej zatem niż Sofoklesowy Hajmon, narzeczony córki Edypa, Antygony, który na wieść o skazaniu jej przez Kreona na śmierć, popełnił samobójstwo (zob. Pejsandros, loc. cit.).

brat królowej Jokasty i praprawnuk jednego z Zasianych/Spartów, Echiona (Scholia do Eurypidesa, Phoen. 942).

liczba pojedyncza i kontekst zdają się sugerować, że nie mamy tu do czynienia z istotą podobną do Syreny, ale potworem o ograniczonym intelekcie, który nauczył się tylko jednej zagadki i dzięki temu mógł pożerać ludzi. Pierwotnie Sfinga chyba tylko zjadała ofiary, ponieważ część malowideł wazowych ukazuje Edypa z bronią, co sugerowałoby bezpośredni pojedynek (Korynna, frg. 672), a więc treść zagadki to prawdopodobnie innowacja tragediopisarzy ateńskich.

o pojedynkach na zagadki i tragicznych skutkach konkursów tego rodzaju słyszymy np. przy okazji powrotu spod Troi wieszczka Kalchasa (E.6,2–4). W Narodzinach bogów Hezjoda (Theog. 326–327) czytamy, że Sfinga siedziała na Kadmei, a ślady tej tradycji dostrzegamy, gdy nieco dalej (3,55) będzie mowa o jej skoku z akropoli tebańskiej. Nazwa góry Fikion miała związek z imieniem potwora Fiks znanym z Narodzin bogów Hezjoda (zob. nieco wyżej).

Ustawienia wyświetlania
Export
Udostępnianie